NGƯỜI YÊU TÔI hay HÌNH ẢNH NGƯỜI YÊU
TRONG NỖI NHỚ CỦA TÔI là có thực?
Thông thường, câu trả lời sẽ là: người yêu là có thực, vì đó là cái ta thấy.
Husserl đặt ra một câu hỏi cổ xưa nhưng cơ bản: anh KHÔNG PHẢI là người yêu anh, sao anh biết người yêu anh có thực? Ta không phải là sự vật, sự vật cũng không phải là ta, sao ta biết rằng sự vật có thực?
Câu hỏi thực là nan giải, và thực là cơ bản, vì toàn bộ khoa học sẽ sụp đổ, nếu không có cái gì có thực, cái gì là cơ sở cho CHÂN LÝ, để làm điểm tựa.
Thế nhưng khoa học không đặt ra câu hỏi này, vì nó được xây nên từ các tiền giả định rằng sự vật là có sẵn ở đó, vấn đề là nghiên cứu để trả lời những câu hỏi về nó mà thôi.
Để trả lời câu hỏi này, Husserl tìm về với gợi ý của Descartes. Descartes gợi ý hướng giải quyết như sau:
Ta tạm gác lại tất cả cái gì bên ngoài ta, còn lại cái gì không thể nghi ngờ được, thì đó là điểm tựa, là cái đáng tin cậy nhất, và là cái có thực. Đây là phương pháp QUY GIẢN HIỆN TƯỢNG HỌC (ta sẽ còn gặp lại chữ này).
Đó là phương pháp để Descartes phát biểu một mệnh đề nổi tiếng: Cogito, ergo sum. Tôi tư duy, vậy tôi tồn tại.
Câu này liên quan đến hai nguyên lí của Descartes:
1/ Ta chỉ biết một cách rõ ràng và phân minh những gì xuất hiện cho ta một cách TRỰC TIẾP. Đó là những HIỆN TƯỢNG.
Cái bóng ấy là gì, có thể là tảng đá, có thể là bóng một con người…. Nó là cái gì, ta có thể nhầm lẫn, nhưng cái bóng ấy hiện lên trong tâm trí tôi là cái có thật, DÙ không biết đó là tảng đá hay người yêu của tôi.
2/ Những hiện tượng an toàn và chắc chắn nhất là những gì phụ thuộc vào tâm trí tôi, cogitationes.
Nhưng vấn đề ngay lập tức trở nên RẮC RỐI: hiện tượng PHỤ THUỘC vào tâm trí anh, làm sao anh biết là nó tồn tại thật ở bên ngoài hay không? Bằng chứng là có khối cái con người nghĩ ra nhưng không tồn tại thực!
Anh đang nhớ NGƯỜI YÊU ANH, nhưng cô ta CÓ THỰC không, hay anh tưởng bở như vậy?
Descartes bí chỗ này, ông viện đến Thượng Đế lòng lành!
Ta phải tin rằng Thượng Đế lòng lành không bao giờ gạt gẫm ta, để ta tưởng nhầm NGƯỜI YÊU ta là một cái gối.
Husserl không đồng ý chỗ này. Ông cho rằng Descartes đã phạm hai sai lầm.
Sai lầm THỨ NHẤT là, Descartes đã không phân biệt cái tôi tâm lý học và cái tôi hiện tượng học. Cái tôi tư duy của Descartes hàm chứa trong nó là cả một thế giới tinh thần, với nhớ nhung, sầu muộn, tương tư…. khi nhớ người yêu, chỉ là cái tôi tâm lý học. Cả cái đó cũng không đáng tin cậy, vì nó chủ quan, cá nhân và phù du… Và nó cũng là một hiện tượng.
Đời thay đổi lòng ta không vĩnh viễn (Xuân Diệu).
Khác với cái tôi tâm lý học, cái tôi hiện tượng học là một điểm nhìn trống rỗng, tạo ra góc nhìn, tạo ra hình ảnh trong kí ức.
Ví như hình ảnh chiếu trên màn ảnh được quay từ một cái camera, hình ảnh NGƯỜI YÊU trong kí ức được thu nhận và phóng chiếu từ một góc nhìn của CÁI TÔI HIỆN TƯỢNG HỌC. Cái tôi hiện tượng học tồn tại như một tất yếu logic. Nó là cái TRỰC TIẾP và CHẮC CHẮN. Là cái còn lại sau khi QUY GIẢN HIỆN TƯỢNG HỌC.
Người yêu tôi có thể có không, tôi không biết, nhưng chắc chắn có một điểm nhìn thu nhận hình ảnh người yêu tôi. Điểm nhìn đó ở trong tôi, tôi BIẾT RÕ về nó.
Sai lầm THỨ HAI là Descartes không xác định rõ những gì là HIỆN TƯỢNG.
Không phải tất cả những gì trong đầu óc anh đều là hiện tượng, theo nghĩa nó là cái gì ta có thể tin cậy được, vì nó rõ ràng và chắc chắn.
Husserl đặt câu hỏi là có phải tất cả những gì trong đầu anh là do anh mà có hay không? Có cái gì của anh và cái gì được mang lại từ cái khác?
Để trả lời câu hỏi này, Husserl phân biệt hai phương diện của cái bên trong (nội tại) và cái bên ngoài (siêu việt):
Nếu anh nhớ người yêu anh đau đáu trong 10 phút, thì chỉ có cường độ nhớ là thời lượng nhớ là cái có nguồn gốc do anh mà thôi. Nó là cái nội tại thực sự nằm trong tâm trí anh, hoàn toàn thuộc tâm trí anh. Đó là phương diện thứ nhất của cái bên trong.
Đối lập với nó là cái bên ngoài tâm trí anh, không phải là bộ phận của cái bên trong tâm trí anh. Chẳng hạn như có một cô gái hiện thực, thì cô gái này không liên quan gì đến thời lượng nhớ và cường độ nhớ mãnh liệt của anh, bất chấp cô gái ấy có phải người yêu của anh không.
Nhưng hình ảnh trong tâm trí anh về dáng hình tóc dài, dáng mảnh khảnh là hình ảnh vừa NỘI TẠI trong anh, vừa đến từ BÊN NGOÀI. Đây là phương diện thứ hai của cái nội tại.
Đó chính là hình ảnh CÓ THỰC, CHẮC CHẮN nhất. Nó là HIỆN TƯỢNG.
Như vậy là có cái vừa ở BÊN NGOÀI ta, vừa ở BÊN TRONG TA, đó chính là CÁI CÓ THỰC, là cơ sở cho chân lý, là điểm tựa cho mọi khoa học. Đó là HIỆN TƯỢNG, và khoa học nghiên cứu về nó, Husserl gọc là khoa HIỆN TƯỢNG HỌC.
Vậy, KHÔNG PHẢI NỖI NHỚ CỦA ANH VỀ NGƯỜI YÊU LÀ CÓ THỰC cũng KHÔNG PHẢI MỘT CÔ GÁI NÀO ĐÓ ĐƯỢC XEM LÀ NGƯỜI YÊU ANH LÀ CÓ THỰC, mà CHÍNH HÌNH ẢNH VỀ CÔ GÁI NÀO ĐÓ HIỆN LÊN TRONG TÂM TRÍ ANH LÀ CÓ THỰC mà thôi, bất chấp ĐÓ CÓ PHẢI LÀ NGƯỜI YÊU ANH HAY KHÔNG!
Bài giảng Quan niệm về hiện tượng học của Husserl, bài giảng thứ nhất và thứ hai.
(còn tiếp)
Chắc anh Tuấn đánh máy nhầm chữ ‘’ Là’’ đầu tiên, thay vì chữ ‘’ Và’’ trong đoạn văn:
‘’ Nếu anh nhớ người yêu anh đau đáu trong 10 phút, thì chỉ có cường độ nhớ là thời lượng nhớ là cái có nguồn gốc do anh mà thôi…’’.
Bởi ‘’ thời lượng’’ cần phân biệt với ‘’ cường độ nhớ’’. Cụ thể là: ‘’ thời lượng’’ thuộc về lượng trương độ hay đại lượng, còn lượng cường độ hay ‘’ độ’’ nhớ người yêu có được khi ý thể hóa thời lượng nhớ người yêu.
Mặt khác, mình nghĩ cách đặt vấn đề như câu dưới đây là chưa rõ ràng:
‘’Anh đang nhớ NGƯỜI YÊU ANH, nhưng cô ta CÓ THỰC không, hay anh tưởng bở như vậy?’’ . Bởi với cách đặt vấn đề ấy sẽ dẫn ta tới ‘’tính vô tận tồi’’ . rõ hơn là: dù ‘’…cô ta CÓ THỰC hay anh tưởng bở như vậy?’’ thì đàng nào ta cũng rơi vào tính phiến diện . Nên tất yếu ta sẽ lọt vào sự hoài nghi không có lối thoát.
Chính vì thế, theo mình, Husserl đi theo một diễn trình để tìm ra: anh ta có thể nhận thức được cô ta hay không? chứ không phải tìm ra: ‘’ cô ta CÓ THỰC’’ hay không?
Thân
NTD
Trước hết, những bình luận trên cho thấy bạn NTD là người am tường Husserl, và cả Hegel nữa!
Ý kiến thứ nhất về việc mình đánh máy nhầm chữ “là” với chữ “và” rất chính xác.
Ý kiến thứ hai liên quan đến lập luận triển khai vấn đề của bài viết:
“2/ Những hiện tượng an toàn và chắc chắn nhất là những gì phụ thuộc vào tâm trí tôi, cogitationes.
Nhưng vấn đề ngay lập tức trở nên RẮC RỐI: hiện tượng PHỤ THUỘC vào tâm trí anh, làm sao anh biết là nó tồn tại thật ở bên ngoài hay không? Bằng chứng là có khối cái con người nghĩ ra nhưng không tồn tại thực!
Anh đang nhớ NGƯỜI YÊU ANH, nhưng cô ta CÓ THỰC không, hay anh tưởng bở như vậy?”
Qủa tình là cách thức triển khai vấn đề trong đoạn trên… có vấn đề!
Câu hỏi thì đúng hướng, vì nó đặt vấn đề “làm sao anh biết”, tức là vấn đề nhận thức luận:
“hiện tượng PHỤ THUỘC vào tâm trí anh, làm sao anh biết là nó tồn tại thật ở bên ngoài hay không?”
Nhưng triển khai vào ví dụ thì quả tình là mơ hồ ở chỗ “tưởng bở”. Đúng ra phải là:
“Anh đang nhớ NGƯỜI YÊU ANH, nhưng cô ta CÓ THỰC không, làm sao anh biết được điều đó [có thực hay không có thực]?
Và như vậy thì mới đị được đến mục đích mà Husserl đặt ra trong bài giảng của mình: đặt cơ sở cho nhận thức luận.
Cuối cùng, xin cám ơn bậc đại cao thủ chỉ giáo.
Và không nói cũng biết đại cao thủ ấy tất yếu là ai rồi!
[…] phái triết học Hiện tượng học ra đời từ thời Edmund Husserl nghiên cứu về nhận thức luận của cái nằm bên dưới nhận thức của con người trong một hoàn cảnh cụ thể […]
“Nằm bên dưới” là sao bạn? 🙂